BELGISCHE GEOLOGISCHE DIENST
011W (5/5) - 437 (II, b) KAARTBLAD : Heist
p. 1/1
ADMINISTRATIEVE & TECHNISCHE GEGEVENS
----------------------------------------------------------------
-------------
Kaart nr.: 11W
PLAAT: Heist
Nr.: 437 (II,b)
Type Boring: zwerfstenen
Topografische kaart: 5/5
Uitgevoerd te: Knokke-Heist
Post nr.:
Adres boorplaats: Baai van Heist
vloedwaterlijn
Opdrachtgever:
Boorfirma:
Boordatum:
Topografie:
Stalen door:
Boormethode:
Lengte & doormeters:
Grondwaterstanden:
1ste maal:
Bij rust:
Tijdens pompen:
Debiet:
Waterzaak nr.:
Totale diepte:
Stalen bewaard: ja
Maaiveld / ref. peil: 0 m
X: 70400
Y: 226825
NIS code:
----------------------------------------------------------------
-------------
BOORBESCHRIJVING
----------------------------------------------------------------
-------------
AARD DER GRONDLAGEN
----------------------------------------------------------------
-------------
Strandvondsten uit sedimentatiezone aan de vloedlijn van de baai
van Heist, tegen de dam van Zeebrugge. In het grove zand naast
schelpen en haaientanden, talrijke rolkeien in verschillende
gesteenten en artifici‰le gesteenten, door de mens aangevoerde
breuksteen, en:
- grote losgewoelde platen of vervormbare afgeronde cm-grote
platte klasten daarvan in donkere sapropelische silteuse klei
die langs buitenzijde bruin verkleurt.
"The recent cohesive sediments of the Belgian nearshore zone
consist of freshly deposited grey or black muds occurring
locally as increasingly more consolidated, thicker anoxic
packages (>0.3 m). These deposits are associated with the
occurrence of elevated concentration of suspended particulate
matter (SPM). The distribution of muddy deposits is related to
engineering works such as deepening of navigation channels,
construction of harbours, dredging and disposal activities, and
the anthropogenic induced eutrophication of the near-shore
area."
Fettweis M., Baeye M., Francken F., Houziaux J.-S., Lee B.J.,
Van den Eynde D., Van Lancker V., 2012. Recent anoxic cohesive
sediment deposits in the Belgian near-shore area:
sedimentological context and anthropogenic impact. In: 4th
International Geologica Belgica Meeting 2012. Brussels 11-
14/09/12. Abstract Book: 53.
- De rolkeien bestaan voornamelijk uit fosfaat: donkergrijze
middelmatige, soms grove, donkere tot zwartglanzende korrels
(apatiet), mogelijk ook wat kwarts, ingebed in zachtere eveneens
fosfatische matrix (gemakkelijk verzaagbaar); regelmatig
verspreide macropori‰n met de grootte van de samenstellende
korrels. De rolkeien hebben verschillende vorm van kogelrond tot
langgerekt ovaal, max 10 cm lang en 5 cm doormeter, doorgaans op
centimeterschaal; soms onregelmatiger van vorm en verwijzend
naar een organische oorsprong. Naast dit gewone type met
duidelijke externe en interne korreltextuur komen er ook
kleinere keien voor (tot enkele cm groot met minder regelmatige
vorm- opgebouwd uit zwartglanzende fijnkorrelige fosfaat
(mogelijk zijn deze laatste herwerkt uit de Krijtgesteenten van
het Nauw van Kales). (monster lithotheek)
- Een zeldzaam type is een `bergsteen', goed afgerond ellipsoide
(12x10x4 cm), opgebouwd uit heterogene zeer grofkorrelige kwarts
(tot granule) betsaande uit subhoekige (korrels van hoekige vorm
maar licht afgerond op de punten tot soms redelijk goed
afgerond) kwarts van diverse petrografische herkomst
(verschillende kleur, meestal mar door verwering = oude
kwartskorrels), met zelden oolietisch opgebouwde ronde korrels
(in ijzeroxide omgezette glauconiet?, afgewisseld met dunne
bandjes (op mm-schaal) van zelfde fijnkorreliger sediment.
Matrix gevuld met ijzeroxide cement tot een zeer hard en compact
geheel, met macroporositeit (moldic porosity) van dezelfde
grootte als de omgevende korrels, maar ook fijner tot nauwelijks
zichtbar met de loep (tot silt-afmeting). (monster lithotheek)
- Venige rolkeien zijn niet zelden, meestal sterk afgeplat,
donkerbruin en met vezelige textuur, redelijk taai met brosse
breuk, afkomstig uit het Holocene basisveen.
- Een afwijkend monster is een donkerbruine perfect afgeronde
rolkei (12x7x4 cm)opgebouwd uit vrij goed gesorteerd middelmatig
kwartszand met matig-grove fractie, ingebed in een venige
matrix, mogelijk doordrongen van koolwaterstoffen met verlijmend
effect (en licht geurig). De steen is sterk poreus (licht) maar
de pori‰n zijn fijn (niet zichtbaar met het blote oog). De steen
is zeer zacht; de zaag snijdt als door boter. Talrijke
doordringende fijne bruine subrecente wortels getuigen van
recente erosie van dit materiaal uit de onderkant van een
vegetatielaag. Daarom vermoedelijk van natuurlijke oorsprong met
getransporteerd organisch materiaal. (monster lithotheek)
- Een voorbeeld van een artificieel gesteente is een verijzering
tot vorming van ijzerzandsteen met inbedding van geel heterogeen
kleiig zand, recente (bijv mosselschalen) en fossiele schelpen
(bijv Carditaplanicaostata), kleine fosfaatrolkeien (ca 1 cm
groot) rond een centrale koker van 2,5 cm (1 duim) doormeter met
mm-dikke verroeste gelamineerde maar nog taaie ijzerwand
(vermoedelijk een holle buis) en opgevuld met kleiig licht
verijzerd zand met ijzerzandsteen streepjes. Mogelijk komen er
restanten voor van cementverharding. (monster lithotheek)
GeoDoc 11W0437
(Heist, recente strandaangroei ter hoogte laagwaterlijn tegen oostelijke strekdam van Zeebrugge, stenen verspreid over een lengte van meerdere honderden meters, vooral silex, Jurakalksteen, polderbaksteen, brokken porfier, gebroken hoekige silicieten gebruikt als stortsteen)
Monstername 28.9.2016
- subrecent been van walvisachtige, ingebed in versteend grof zand met schelpengruis en keitjes, in zwartglanzend fosforietisch zand en in donkergrijs ster kleverig-kleiig zand met sterke oliegeur; aaneenkitting is (sub)recent en mogelijk bevorderd door collageen; fosforitisatie is recent proces in verschillende fronten van evolutie
- ijzeroer opgebouwd uit mm-grote metaalglanzende pisolieten, min of meer verkit door kleiige limoniet; nog met de hand breekbaar
Holoceen tot Subrecent
- ijzerconcretie, >10 cm in doormeter, opgebouwd uit dichte stapeling van silex rolkeien en recente schelpen, ingebed in fijn tot middelmatig zand met ijzerfilm omheen de korrels en dicht limonietcement (goethiet); mogelijk ook ijzeroerpisolieten; kleur van mangaanzwart tot oranjerood
Uitwendig geen anthropogene elementen waar te nemen; geïnterpreteerd als een subrecente limonitisatie van een basisgrind
- fragment van gebroken en terug afgeronde kwartsietische zandsteen met uitzicht van bleke korrelige silex; dichte kwartsareniet maar met licht poreuze zones die fijn glauconiethoudend zijn; door de volledige inbedding in kiezelcement zijn de fijne glauconietkorrels in het compacte kwartsiet niet waar te nemen
Veldsteen-facies, Eoceen
M. Dusar
6.10.2016
----------------------------------------------------------------
-------------
STRATIGRAFISCHE INTERPRETATIE
----------------------------------------------------------------
-------------
Top * Basis * STRATIGRAFISCHE EENHEDEN
----------------------------------------------------------------
-------------
Ingesloten in Quartair, Holoceen, Vlaanderen Formatie, Lid van
De Haan (recent) strandzand.
De fosfaatkeien kunnen afkomstig zijn uit een grindlaag in de
formatie van Gentbrugge, eventueel Aalter, maar kunnen soms (in
geval van kleine gladde zwarte keien) geremanieerd zijn uit de
Krijtlagen van de Boulonnais.
De Bergsteen is van het type gevonden op de Vlaamse heuvels.
Nochtans getuigtt het monster van natuurlijke
transportprocessen. Dze identificatie is dus enigmatisch, hetzij
wijzend op kusttransport over grote afstanden, hetzij op het
(gewezen) voorkomen van door erosie opgeruimde getuigenheuvels
in de Noordzee.
Het venige zand is vermoedelijk afgeslagen van het Holocene
Kustveen.
De artifici‰le steen (weliswaar versteend volgens natuurlijke
processen) is van Anthropocene ouderdom maar wijst op de
snelheid waarmee versteningsprocessen dooorgang vinden.
----------------------------------------------------------------
-------------
AUTEUR M. Dusar, 3.9.2012
----------------------------------------------------------------
-------------
OPMERKINGEN
----------------------------------------------------------------
-------------
Bijkomend monster:
Sterk afgeplatte stenen tot 20 cm doormeter en 4 cm dik van bleekgroengrijze matig-fijne, matig gesorteerde (fijne tot middelmatige korrelgrootte) micahoudende glauconiethoudende (enkele %) zandsteen, met grovere (tot 0,5 mm) hoekige zwarte brokjes (houtskool of poreuze fosfaat?, compact maar met secundaire porositeit (oplossing glauconietkorrels en bleekgele sliertige potentiële splijtvlakken. De steen vertoont een rosbruin patina dat soms over 2 mm diepte is ingedrongen. De steen vertoont talrijke subrecente (?) holle kronkelige graafgangen ca 1 mm breed en min. centimeters lang; soms is de steen meer poreus rond de openingen van deze graafgangen (monster lithotheek).
Interpretatie: veldsteen, Quartaire remaniëring.
--------------------------------------------------------------------
Baai van Heist, oostelijke aanslibbingszone, bemonstering 9 april 2016 van verspreide keien niet ver onder de hoogwaterlijn; keien liggen verspreid over het strand en zijn niet het resultaat van een recente storm maar van herwerking van het bagger- en aanslibbingsmateriaal. Het meeste materiaal bestaat uit eerder frisse silex en keien van anthropogene oorsprong (baksteen, beton) naast steenkool en veen (dit laatste soms in grote brokken >25 x 20x5 cm)
51.342476, 3.237748
Lambert X 71190
Lambert Y 226450
Lijst der lithotheekmonsters
1. Veldsteen 12 cm afgeronde hoeken
Donkergroene tot lichtgroene, zwartgespikkelde, vrij goed gesorteerde middelmatige zandsteen, bestaande uit kwarts en glauconiet (tussen 5 en 10% glauconiet, gemiddeld iets grover dan de kwarts, tot matig-grof) met kleiig-kiezelig cement, met verspreide kalkschalige schelpfragmenten van mm- tot cm-schaal en enkele zwarte, vermoedelijk fosfatische korrels met uitsteeksels tot op mm-schaal.
2. Synthetisch 7 cm hoekig
Lichtblauwgrijze fijnkorrelige pseudo-zandsteen met 1% donkere korrels, mogelijk geoxideerd glauconiet, met verspreide geel tot oranjebruin gekleurde grovere korrels tot op mm-schaal van kwarts, verweerde silex en andere gesteentefragmenten, ingebed in een microporeuze glazige matrix die meer dan 50% van het volume beslaat.
3. Cementsteen, synthetisch 7x5x4 cm hoekig, zeer licht afgeronde hoeken
Lichtgrijze middelmatige zandsteen met grovere korrels en tal van gebroken veelkleurige gesteentefragmenten, ingebed in witachtig microporeus cement.
4. Betonsteen 6 cm
Pseudoconglomeraat van gecarameliseerde silex rolkeien tot 2 cm groot, gebroken grind van gelijkaardige silex, granulegrind van kwarts tot kwartsietische zandsteen, ingebed in grof heterogeen zand (mogelijk met fragmenten van anthropogene oorsprong) en harde grijze portland cement, met roestbruin patina.
5. Polderbaksteen 4 cm afgerond
Gele macroporeuze korrelige baksteen met mm-brede paarse fijnkorreliger strepen en met bollen op mm-schaal van wijnrode tot zwarte verglaasde sinter met luchtbellen.
6. Verweerde silex 8x3x2 cm stekelvormig afgerond maar met harde uitstekende caramelbruine bolletjes van 2-4 mm doormeter
Fijnkorrelige silex met grijze glazige, gedeeltelijk opake kern en brede beigewitte rand; tussen beide een grijs halo. In de verweringsrand grijze vlekken tot 1 mm groot gelijkend op de kern en de ronde caramelbruine silex kernen die duidelijk meer resistent tegen erosie zijn.
7. Been 3x4x2 cm
Donkergrijze dwars doorgebroken en licht afgeronde wervel van groot zeezoogdier.
8. Veldsteen 5 cm rond maar ruw oppervlak
Groenig grijze, geelbruin verwerende matig fijn gespikkelde glauconiethoudende zandsteen (ca 10% glauconiet) met zelden grovere korrels (zowel kwarts als verweerde zwarte glauconiet), in kleiig-kiezelig cement, met verspreid maar vrij talrijk wit schelpengruis (mm-schaal).
9. Veldsteen 4 cm afgerond maar zeer ruw oppervlak
Groenig grijze roestig bruin verwerende matig fijne tot middelmatige gespikkelde glauconiethoudende zandsteen (ca 15% glauconiet), vrij slecht gesorteerd, in kleiig-kiezelig cement, met beperkte hoeveelheid verspreid wit schelpengruis.
10. Veldsteen 8x7x1.5 cm plat, met licht afgeronde hoeken
Blauwig grijze, geelgroengrijs patinerende compacte zandsteen met kiezelig-kwartsietisch cement, zeer licht gespikkeld met zeer fijne tot matig fijne glauconiet (ca 2%), licht micahoudend, met zelden afdrukken van kleine schelpen (geen kalkschaal bewaard).
11. Veldsteen 9x4x1.5 cm perfect afgeronde spoelvorm
Bruinig grijze, geelbruin verwerende, fijnkorrelige zeer licht met glauconiet gespikkelde zandsteen (glauconiet ca 2%), met kiezelig cement; brede verweringsrand, parallel aan buitenwand van kei.
12. Paniseliaan kleisteen 5x3x1 cm onregelmatig maar afgerond
Bleek paarsig grijze micro- tot macroporeuze siltsteen met kleiige matrix, met microstratificatie op mm-schaal tussen grovere zeer fijn zandhoudende en fijnere kleirijker stratificaties; extern met donker roestbruine neerslag.
Opmerking: dit soort Paniseliaan kleisteen is in-situ aangetroffen voor de kust van Zeebrugge tijdens de grind-bemonsteringscampagne van 2015.
13. Paniseliaan kleisteen 5x3x2 cm hoekig afgerond, gevolg van verdere breukvlakken optredend in de kei
Paarsgrijze sterk gestratifieerde micro- tot macroporeuze siltsteen, met fijne stratificatie in horizontale bandjes van ca 2 mm dikte. Met donker roestbruine neerslag die doordringt in de steen.
14. Paniseliaan kleisteen 7x2x1.5 cm perfect spoelvormig afgerond
Paarsgrijze fijngestratifieerde kleisteen, zonder veel silt-zand fractie, met parallele grijze stratificaties die elkaar opvolgen op mm-schaal, maar niet gepaard gaan met opvallende korrelgroottevariaties.
15 – 16 -17. Steenkool met lichte afronding tot 7x5x3 cm
Anthraciet steenkool met horizontale glans- en matkool laagvlakjes.
---------------------------------------------------------------------------------------
Aanvulling 08/2019
Lithotheek aanvulling GeoDoc 11W0437
Bol van Heist, recente strandaangroei ter hoogte van laagwaterlijn tegen oostelijke strekdam van Zeebrugge
1. Druipsteenachtige ijzerneerslag verstevigd met middelmatige tot matig-grove kwartszandkorrels, compact, zwart metaalglanzend, met centrale holtes meerdere millimeters groot, aan de randen verblekend en abrupt overgaand in roestrode verweringsrand die licht verzand; langs de buitenzijde treedt er een verbleking op tot de kleur van het recente strandzand
Grootte monster 10x5x3 cm
Anthropoceen
2. Fijnkorrelige lichtgrijze caramelbruin oxiderende veldsteen met kwartsietische textuur (kwartsareniet), zeer licht glauconiethoudend (max enkele %), ook licht micahoudend (fijne mica verspreid in sediment); gesteente sterk geperforeerd door zowel millimeterbrede maar centimeterlange kronkelige graafgangen als door langgerekte tot cm-brede ovalen doorsneden door holtes van boormossels
Grootte monster 7x4x2 cm platte steen met afgeronde hoeken
Eoceen, Formatie van Gentbrugge?
3. Bruingele fijnkorrelige onzuivere zandsteen (lithareniet), zwartgespikkeld (glauconiet mogelijk ook ligniet), kalkhoudend, zowel in de korrels als vooral in de kleiig-siltige matrix (als korrelgrootte bedoeld), met tot mm- grote korrels van heterogene samenstelling, mogelijk ook ligniet, met wormvormige klast van 0,5 cm lang en 2 mm breed van donkere fosfaat; aan de rand een mm-dunne schil die meer roestig is verkleurd (mogelijk pyriethoudend)
Grootte monster4x3x2 cm afgeplatte goed afgeronde kei aangevreten door boorsponzen
Portlandiaan zandsteen (Boven Jura)
4. Intern glanzend grijze siliciet met grove silex textuur, langs de buitenkant grijswit gepatineerd vol kleine putjes (met de grootte van fijne zandkorrels) gelijkend op hol-oolietische kalksteen met cementatie rond centrale opgeloste ooiden; de steen is heterogeen met variatie tussen meer poreuze (opgeloste ooiden) of meer compacte (minder opgeloste ooiden) verkiezelde kalksteen
Grootte monster 4x4x2 cm kei met hoekige vorm die licht is afgerond, geen aantasting door perforerende organismen
Verkiezelde oölietische kalksteen (Midden-Boven Jura)
5. Paarse rolkei met op het gepatineerd oppervlak de doorsneden door blekere geelwitte tot rozig witte hoekige korrels van erg ongelijke grootte (tot 0,5 cm) en slecht gesorteerd; op doorsnede grofkorrelige slecht gesorteerde kwartsgranulehoudende zandsteen met blauwgrijze kwarts en ca 20% matig grove donkere meer verweerde korrels, compact gestapeld en ingebed in hematietrood cement zonder zichtbare poriën
Grootte monster 6x3x2 cm langgerekte vorm maar goed afgerond
Old Red Sandstone
6. Caramel-roze platte rolkei met glad oppervlak (geen korrels te zien), sterk ‘pitted’ (vol kleine inslagkratertjes die wat afgerond zijn meestal rond maar soms meer ingewikkelde vormen hebben, tot 2 mm groot met geamalgameerde putjes tot >0,5 cm groot; op doorsnede rozerode vaag kwartshoudende syeniet met porfierische textuur rijk aan millimetersgrote idiomorfe witte veldspaat, kleinere Fe-Mg mineralen die naar de randen toe sterker verweerd zijn (en verantwoordelijk voor het ‘pitted’ oppervlak) met insluitsels (tot 0,5 cm op schaal van dit monster) van sterk geresorbeerd nevengesteente
Grootte monster 5x3x1 cm zeer goed afgerond voor deze platte vorm
Magmatisch gesteente, porfier (niet van Quenast of Belgische oorsprong)
Michiel Dusar, 22.8.2019
Lithotheek aanvulling GeoDoc 11W0437, Bol van Heist, bemonstering 18.1.2016: steenkool en teersteen
Natuurlijke (steenkool) of artificiele (teer) producten door anthropogene factoren in zee terechtgekoemen en dan onderworpen aan natuurlijke erosie- en sedimentatieprocessen, als bestanddelen van het recente sediment dat zich accumuleert op de Bol van Heist, achter de strekdam van Zeebrugge.
1- steenkool, glanzende vitriet in millimetrische tot centimersdikke laagjes, vermoedelijk magerkool (licht zwart afgevend) maar toch voldoende coherent om als strandkei te worden getransporteerd; herkomst vermoedelijk Noord Engeland via bunkering in Zeebrugge (transport door zeestroming, eventueel baggeren dus vermoedelijk beperkt tot max enkel km)
Blokken van 5x2,5x3,5 cm tot 6,5x7x7 cm
2- teersteen, bruinzwart met ingebed zeezand (mat, goed afgerond, tot matig-grof) en siltig slib, sporadisch bruine (subrecente) schelpfragmenten; aan het oppervlak tussen de zandkorrels ook afgeronde glanzend zwarte teerbrokjes op millimeterschaal. Deze teersteen is het resultaat van een natuurlijk proces vertrekkend van nog warme taai vloeibare teer waarmee de steenblokken van de strekdam en de strandhoofden werden gestabiliseerd en die in het zeezand is terechtgekomen. Gezien de plasticiteit en de kleef van het teer kan dit zeezand en schelpen of andere voorwerpen opnemen; de zachte en lichte teersteen kan snel worden afgerond en gaat niet wegzinken in het slib maar langs zijn platte kant over het cohesieve slib worden getransprteerd en tijdens dit proces verder worden afgerond. Dergelijke ‘keien’ breken gemakkelijk en zijn zo onderworpen aan een verkleiningsproces.
Perfect afgeronde driehoekige sterk afgeplatte rolkei max 11x3x8 cm.
Ook steenkoolbrokje ingebed in teerzand, driehoekig, boven- en ondervlak afsplijtend volgens gelaagdheid max 5x2x4 cm
Michiel Dusar, 24.8.2022
